Kanser hastalığının rehabilitasyonunda uygulanan kemoterapi denildiğinde akla ilk gelen yan tesirleri oluyor. Bu da çoğu hastayı korkutan hatta bazen rehabilitasyon reddine dahi götüren bir süreç ortaya çıkarıyor. Oysa yaşanan büyümeler sayesinde yüzde 90’ı hafif yaşanan bu yan tesirler kalıcı olmuyor. Ayrıca uygulanabilecek bazı minik ama tesirli yöntemlerle kemoterapi rehabilitasyonunun yan tesirleriyle başa çıkmak çok daha basit.
Türkiye İş Bankası iştiraki Bayındır İçerenköy Hastanesi’nden Prof. Dr. Mustafa Yaylacı, kemoterapi rehabilitasyonundaki son büyümeleri ve rehabilitasyonun yan tesirleriyle başa çıkmanın yollarını anlattı:
Kanser hücreleri banal hücrelerden daha çok dağılınır ve artar. ‘İlaç rehabilitasyonu’ veya ‘kimyevi rehabilitasyon’ de kemoterapide bu ilkeye katlanarak geliştirilmiş bir rehabilitasyon usulüdür. Hakimiyetsiz artan kanser hücreleri çoğu zaman beden mekanizması tarafından yok edilir ama bazı hücreler kaçıp kurtulabilir. Gidip başka bir yere yerleşen bu hücreler, bir müddet sonra 3 – 6 – 12 ay vb. yine canlanmaya başlar. İşte normal kemoterapi bu artan hücreleri yok etmeye çalışır.
50 senelik geçmişi var
Artan hücreleri etkileyen ve 70 senelik bir mazisi olan kemoterapi rehabilitasyonunda seneler içinde evreler kaydolundu. Kanserin artma vakitleri göz önüne alınarak, birleştirilmiş ilaçlarla normal kemoterapi şemaları ortaya çıktı.
Kemoterapide 50 – 70 yıldır bilimsel araştırma usulü ile hangi ilaçların hangi hastalık grubuna iyi geldiği bulundu. Mevzuyla alakalı çalışmalar hala sürüyor.
Öğrenilen suratlarca ilaç ve bunların kombinasyonları var. Bunlar hazır olarak uygulanır. İlaçlar, hastanın yaşına, böbrek ve kalp işlevlerine göre seçilir. Kısacası senelerdir hazırlanmış ve kanıtlanmış rehabilitasyon usulleri uygulanır, bunlara da kemoterapi protokolleri denilir.
Doktor deneyimi de ehemmiyetli
Bu protokollerin yanı gizeme doktor deneyimine ve hastanın gidişatına göre ilaçlar verilir. Kemoterapilerin uygulama sıklığı ve süresi, kanserin cinsine, geliştirilmiş olan rehabilitasyonun tesirlerine, ilacın yöntemine ve beden üzerindeki yan tesirlerin ortadan kalkması ve kan hücrelerinin derlenme zamanlarına göre ayarlanır.
Normal kemoterapiler daha çok serumla verilse de tabletle verilen tipleri de bulunur. Tablet rehabilitasyonları her gün uygulanabilir ancak serumla verilenler haftalık ya da 3 – 4 haftada bir sıklıklarla yinelenir. 3 – 4 haftaya denk gelen müddetlere bir ‘kür’ başka bir deyişle ‘şifa’ denir ve bu ‘kür’ler vasati altı ay kadar uygulanır.
Her kanser cinsinde tesirli
Hemen her kanser cinsinde kullanılan kemoterapi rehabilitasyonunun tesir oranları değişiklik gösterir. Çoğu zaman hastanın hayat vaktini uzatmak gaye alınır ya da hastanın günlük etkinliğini bozan sızı , soluk darlığı gibi şikayetler düzenlenmeye çalışılır. Kür başka bir deyişle şifa sağlanabilen kanser cinslerinde testis ya da yumurtalık kanserlerinin bir kısmı, akciğer kanserlerinin bir kısmı, lenfoma, lösemi ise hasta artık hastalıksız yaşayabilir.
Ötekilerinde ise emel hastanın hayat vaktini uzatmaktır.
Rehabilitasyondaki yan tesirlerin yüzde 90’ı geçici
Kemoterapinin yan tesirlerini gidermeye müteveccih çok çalışma yapıldı ve bu mevzuda bir hayli safha kaydolundu. İlaçlarla alakalı araştırmalar da yapılıyor ancak kemoterapiye müteveccih büyümeler artık niyete müteveccih ilaçlara göre mukayese etilmeyecek kadar az.
Kemoterapi gören hastalar öncelikle panik yapmamalı. Kemoterapi artık korkulacak bir şey değil. Kemoterapide korkulan şey hakikatinde yan tesirlerdi. Daha Öncekinden bu yan tesirlerle baş etmek çok daha güçtü ama giderek basitleşti.
Kemoterapinin bulantı, kan düşüklüğü, enfeksiyona yatkınlık, bağırsak problemleri, ağız yaraları, saç dökülmesi, el ve ayaklarda üşengeçlik gibi yan tesirleri olabilir. Bu yan tesirlerin yüzde 90’ının geçici olduğu unutulmamalıdır.
Bulantı ve kusmaya karşı bol bol su içmeli
Kemoterapi sonrası bulantı ve kusma görülebilir; bunun için hastaların kesinlikle hekimiyle veya bir diyetisyenle ne zaman ne besinini konuşması gerekir. Kemoterapinin ilk günlerinde hastalar daha hafif, sonrasında ise protein kapsayan yiyeceklerle beslenebilir.
Şeker ile alakalı bir hayli iddia geziyor. Bunlar azıcık da ‘magazinsel’ iddialar. Bununla ilgili olarak özellikle de kanser mevzusunda ispatlanmış bir şey yok. Meyve, sebze, proteinli yiyecekler harcanabilir. Bolca su içilebilir.
Özellikle ilk iki gün hatta beş güne kadar bulantı yaşanabilir. Şayet perhiz ve ilaçlara dikkat edilmezse, yineleyen rehabilitasyonlarda bulantı uzun süreli olabilir. Bu gidişat bazen gerçekten ciddi bir mesele olabilir. Bu sebeple hastalar bulantı ilaçlarını bakımsızlık etmemelidir.
Kışın kalabalığa girmeyin güneşli havada yürüyün
Kemoterapinin bir öteki ciddi yan tesiri de bedenimizde enfeksiyonlarla savaşan beyaz kan hücrelerini eksiltmesidir. Beyaz kan hücreleri bedenimizde enfeksiyonlarla savaşır, bu surattan enfeksiyonlara karşı dikkatli olmak gerekir.
Hastalar özellikle kış aylarında öksüren, aksıran insanlarla toplanmamalılar. Ancak banal yaşamlarını da fazla kısıtlamamalılar. Sarih, güneşli havalarda yürüyebilirler. İsterlerse kalabalık ortamlarda, sağlık kurumu etraflarında, enfeksiyon görülebilecek etraflarda maske takabilirler.
Seyrek kanda trombosit düşebilir ve kanamaya meyil olabilir. Morluklar, burun kanaması, diş eti kanaması gibi vaziyetlerde kesinlikle doktorlara müracaat etilmelidir. Rehabilitasyon aralarında kan muayeneyi hakimiyetleri kumpaslı yapılmalıdır.
Kan düşüklüğüne dikkat edilmeli, buna bağlı enfeksiyondan korunulmalı ve kanama için dikkatli olunmalıdır. Anemiye bağlı halsizlik olabilir. Kan ilaçlarıyla veya kan dayanağıyla bu mesele giderilebilir.
Dökülen saçlar tekerrür çıkar
Özellikle bayanlarda kemoterapi rehabilitasyonu sırasında saç dökülmesi sıklıkla görülür. Bu sebeple bayan hastaların rehabilitasyon sırasında saçlarını kısaltması öneriliyor. Rehabilitasyon bittikten sonra saçlar yine uzamaya başlar.
Genellikle saç dökülmesini yasaklayan usuller öneri edilmez. Seyrek özel vaziyetlerde bu mevzuda doktora danışılmalıdır.
Her ilaç saç dökülmesi yapmayabilir.
Kısırlık tehlikesine karşı yumurta dondurma
Kısırlık sterilite da kemoterapinin yan tesirlerindendir. Doğurgan, üretken yaşta olan bayan ve erkeklerde şayet doğum düşünülüyorsa; zorunlu görülmesi halinde sperm bankacılığı ya da yumurtalıkların saklanması usulleri hakkında kesinlikle doktorla konuşulması gerekir.
Ağız yaraları için karbonatlı gargara
Kemoterapi sırasında görülen bir öteki gidişat ise bağırsak problemleri ve ağız yaraları olabilir. Ağız yaraları için yumuşak uçlu diş fırçaları, karbonatlı gargara; ishal için ise elektrolitlerin yerine konması için sulu perhizler önerilir.
Çok sık olan diarelerde doktor veya hemşireyle bu gidişat görüşülmelidir.
Minik bir umut ışığı dahi varsa kesinlikle önerilir
Şayet bir hastalık rehabilitasyona çok iyi yanıt veriyorsa, hastanın yaşı ne olursa olsun onu rehabilitasyon etmek için zorlamak zorunludur. Hastalık iyi bir türse ve rehabilitasyona yanıt verecekse, her hastaya yaşı ve cinsiyeti ne olursa olsun kemoterapiyi öneriyoruz. Hasta ve hasta yakınları ile fayda hasar ilişkilerini konuşuyoruz. Onay aldıktan sonra da kemoterapi rehabilitasyonuna başlıyoruz. Tehlikeli bile olsa rehabilitasyonla bütün iyilik sağlanacak hastalara bunu öneri ediyoruz.
